TË VËRTETAT                     E PLAKËS RABIE

        Në të gjithë krahinën flitej me krenim patriotik, se plaka Rabie kishte strehuar Komandantin në kasollen e saj dhe me bujari të rrallë i kishte therur për darkë dhinë e vetme. Madje ishin sajuar edhe dialogje me shprehje pompoze të plakës për "birin e shumëdashur të popullit" dhe për dritën e fuqishme të shpresës që kishin përhapur fjalët e tij atë natë në kasolle. Sepse kalemzhinjtë e shtypi dhe të letersisë, gjatë dekadave të fundit kishin zgjedhur si më të preferuarën e me të pranueshmen zyrtare nga të gjitha mjetet gjuhësore, hiperbolën, për ta bërë të thjeshtën e zakonshme, të madhërishme.
Ndaj dhe plaka Rabie kishte privilegjin të ishte bërë e njohur në të gjithë vendin, për aktin e lartë patriotik dhe për djalin e shpallur dëshmor. Ndërsa kasollja e saj ishte cilësuar si bazë e luftës dhe duhej bërë muze, për të përjetësuar në breza "dashurinë Parti-popull të çimentuar në luftë".
Aso kohe merresha me ngritjen e muzeumeve të fshatrave të zonës malore qendrore dhe shkova e takova Plakën te një banesë e fisit të saj brënda në fshat. Ishte një shtatëdhjetëvjeçare e shkurtër, që mbante shami të bardhë, xhoke leshi, brekushe të zeza prej doku dhe një palë opinga të tretura. Për të kryer këtë punë të ngarkuar, kisha trurin magnetofon dhe blokun e shënimeve arkiv personal. E pyeta gjatë për gjithshka më interesonte lidhur me bëmat e asaj nate. Dhe ajo, me kujtesën e përkryer dhe logjikën e sinqertë, më foli aq troç dhe aq shkoqur, sa u befasova me të vërtetat, që shkonin në drejtim të kundërt me opinionet e pompuara për figurën e saj. Foli krejt ndryshe nga ç’thuhej, sikur të ishte nëna malësore që kishte hapur gjoksin, gati për t'i dhënë gjirin e shterur udhëheqësit të madh të popullit. Si i njohur me emër në atë kohë dhe i mbajtur në gojë me adhurim nga e gjithë krahina. “Nuk ia kisha pa kurrë kryet si ia kishte ba nana e vet dhe nuk ia vuna re fytyrën asnjanit prej atyne, që m’u dukën atë natë sikur kishin dalë prej pjellës së një barku! ”– më tha ajo.
Mirëpo hiperbola kishte arritur deri aty, sa, disa fshatarë, për të përfituar sadopak nga "lavdia" e asaj nate, kur dëshmitare kishte mbetur vetëm plaka Rabie, kishin filluar t’i besonin edhe vetë trillimet e tyre të përsëritura. Ata kishin sajuar me hollësi të rreme, sikur atë natë i kishin çuar udhëheqësit dikush bukë, dikush, qumësht, dikush byrek me gjizë. Madje, një i vetshpallur "veteran", që në atë kohë ishte tetë vjeç, tani zhvillonte takime të programuara në të gjithë shkollat e rrethit. Duke thënë, se kishte shkuar te kasollja e largët në mes të natës për të takuar udhëheqësin. Dhe kur ai e kishte parë te dera, i kishte thënë: " Qasu, toke me mua, se ju pionierët luftoni më shumë nga ne, sepse futeni deri thellë në strofkën e armikut"
Por e vërteta e mbetur gjallë foli çuditërisht ndryshe. Thuhet se pleqtë kanë vesin e moshës në të perënduar, që ta ngrejnë veten në lartësitë e ëndërrura të jetës së tyre, sa here u jepet rasti. Por jo, kjo plakë malesh ishte aq e sinqertë dhe e vërtetë në fjalët e veta, sa ç’ishte edhe vetë mali me shkëmbin e madh të ngulur prej shekujsh përbri kasolles së saj. Ajo tha se pasi ishte fshehur në pyll deri në mbrëmje vonë, udhëheqësi i panjohur e i mbajtur shumë sekret, bashkë me tre personat që e shoqëronin kishte arritur në kasollen e saj në orët e pasmesnatës. Atë natë dimri me borë, ai ishte prirë nëpër shtigje të fshehtë nga i biri i plakës, i pajtuar si udhërrëfyes dhe strehues me pagesë. Dhe e kishin çuar pikërisht te kasollja e saj, sepse ishte jashtë fshatit dhe krejt e veçuar. Por as i biri dhe as plaka nuk dinin se cilët ishin ata persona civilë të armatosur e të lodhur nga rruga e mbuluar me borë. E jo siç thuhej, vite më vonë, sikur dielli që kishte ngrohur të gjitha zemrat e asaj krahine, bridhte kasolle më kasolle popullore dhe dyert hapeshin njera pas trjterës për ta ruajtur nga çdo e keqe. Ndodhi që atë natë, në kasollen e thurur me thupra të lyera me bajga lopësh, nuk gjendej as bukë dhe as miell për të pritur, sipas traditës së mikpritjes këta miq të papritur. Të kërkonin hua, duke shkuar aq vonë diku në fshat ishte tepër e rrezikshme. Atëherë tre personat e panjohur, as nga emrat dhe as nga përgjegjësitë e luftës, paguan mirë dhe djali i plakës nxori përjashta dhinë manare, që mbahej te fundi i kasolles në ndarjen me gardh të brendshëm. Mirëpo, duke kujtuar, se kjo u bë për të liruar vend, plaka te oborri i kishte kundërshtuar gjatë të birit, për të mos e therur dhinë qumështore. Por ai i kishte treguar verdhushkat, me të cilat mund të bliheshin tri dhi qumështore të tjera. Atëherë ajo kishte heshtur me keqardhje, sepse atë dhi e kishte rritur me gjethet e dorës së saj. Jo siç ishte trumbetuar, që për të madhin e të mëdhenjve të panjohur nga askush në atë kohë, plaka kishte qenë gati të digjte edhe kasollen. Sakaq, civilët e armatosur kishin filluar të dremisnin pranë zjarrit të mbështetur te supet e njëri-tjetri. Ndërkohë plaka me të birin dhe nusen e tij, e coptuan dhinë.
Dhe kur e pyeta plakën se ku e zien të gjithë atë sasi mishi, sinqeriteti i saj kulmor arriti të më tregojë edhe hollësinë më intime. Pasi dy gratë ishin menduar një copë herë për enën, vendosën të vetmen zgjidhje, ta futin në kazanin e vjetër të larjes së teshave.”Nusja atë ditë kishte la lëveret e saj të muajit në të, po s’kishim ça me ba, se s’patëm enë tjetër të madhe.”
Shoqëruesit kishin me vete një orë tavoline, me zilen e së cilës ndërrohej çdo gjysmë ore personi që ruante përjashta. Afër mëngjesit, plaka shpërveshi mëngët dhe duke i nxjerrë copat e mishit të zier nga kazani me një mashë zjarri, i lëshonte direkt mbi sofër. Të panjohurit hëngrën zierjen e shpejtuar të kazanit të pakallaisur e të nxirë prej vitesh, me mjaft nxitim dhe para se të agonte, u larguan përfundimisht. Siç u shkrua më vonë, dhëtimi i tyre drejt Jugut, ishte vështirësuar pas kësaj jo vetëm nga bora, po edhe nga diarreja e mishit të dhisë.
Pak ditë pas largimit të tyre nga pyjet e asaj zone, dikush nga barinjtë që pikasi grupin e armatosur në ikje dhe u interesua ku kishin fjetur, e kallëzoi djalin e plakës te çetat kundërshtare dhe ata e kishin vrarë. Pa arritur të bënte dhe heroizmat e përfolura më vonë. Nusja pa fëmijë deri atëherë, u martua më pas në fshatin fqinj .
Kaq ishte e vërteta e parë e vjelur nga vet goja e plakës Rabie.
Dhe ja, e vërteta e dytë:
E mikluar nga buja e madhe që i bëhej, si nënë Rabija, që hapi gjinë për prijësin e vendit, plakës iu tek një ditë të nisej për të takuar "Djalin" te blloku i udhëheqësve në Tiranë. Pas vonesave të gjata identifikuese dhe procedurave strikte, nëse “djali” e pranonte “nënën”e adoptuar nga thashethemnaja politike, plakës malësore ia hoqën teshat që binin erë dhi dhe e futën në dush. Mandej i veshën një palë ndërresa më të përshtatshme dhe e çuan në hollin, ku pas njëzetepesë vjetësh do të takohej me "të birin " e panjohur.
Ndërsa priste me kërshëri ballafaqimin me "Djalin", krejt e fundosur në një kolltuk të butë, ajo nxori pipën e saj të gjatë dhe ndezi një cigare nga paketa sipër tavolinës së mesit. Sipas fotos në muze, në atë pozicion e fotografuan edhe reporterët e bllokut, që fiksuan takimin e udhëheqësit me popullin e thjeshtë.
"Djali" hyri pak me vonesë dhe e përshëndeti “Nënën”e rëndomtë me atë përzemërsinë e stampuar në fytyrën e tij dhe pasi nxori jashtë fotoreporterët e pyeti:
-Po si je moj nënë Rabie, se na mori malli ?...
Plaka e habitur, që ai kishte pritur aq shumë vjet për të nxjerrë “mallin” e kundroi një grimë me vërejtje dhe pasi nuk gjeti në fytyrën e tij asnjë shëmbëllim me njerëzit që i kishin shkuar atë natë të largët në kasolle, ia ktheu me gjuhën e saj të pakontrolluar:
-Ja erdha, or ti, çun, se desha me të pa i herë, a ti ishe ai që erdhe atë dimër si lugat në mes të natës. Desha me të pa, se prej teje ma kanë vra djalin të mallkuemit e luftës... Ata të partisë atje, më kanë thanë, s'ka gajle se ta kanë vra, ti djalë ke Komandantin... Thashë me e provue nji herë, më pranon ti të rri si nanë këtu në shtëpinë tande, apo...
-Të pranoj, posi... Qëndro nja dy ditë dhe çapu prapë në fshat, se këtu mërzitesh!
-Jo, jo, or çun, nuk mërzitem, due me ndejt këtu tek ti, se aty s'kam ça me hangër...
Djali qeshi padashur me një farë pengu në zërin e tij dhe mandej e pyeti:
-Pse, nuk të japin bukë atje në fshat ?
Plaka ishte përtypur një çast me mëdyshje, t'ia tregonte të vërtetën apo jo.
-A do drejt ti?...
-Më trego të vërtetën për çdo gjë që ka ndodhur e po ndodh atje, se ato që do më thuash ti, unë nuk ia them asnjërit!
Plaka ishte përtypur një grimë, kishte thithur edhe një herë pipën e gjatë dhe kishte vijuar me besim të plotë:
-Ehu, na po vdesim për bukë, or çun. Dymbëdhjetë kile misër për frymë në muaj na japin. Edhe ato kile të flamosura na i japin kur shkojmë e gdhihena përjashta nja dy-tri net anej poshtë nga grumbullimi i rrethit.
"Djali" i madh qe prishur disi në fytyrë dhe pasi ishte përcjellë pakëz, e kishte pyetur sërish.
-Po pse, nuk prodhon fare misër kooperativa juaj?
-Diçka për ata që punojnë, sa me majt frymën gjallë për pak muaj. Por me thanë të vërtetën, edhe nuk punojnë, se s'ka tokë të bollshme ku me punue...
-Kanë urdhërin tim të hapin toka të reja, të mbjellin e të shtojnë prodhimin e bukës...
-Ku me e hap tokën e re, or çun, përmi Gurin e Madh?... A e ma men ti, si ashtë veni aty ke ne?
-Po, po, e kam parë, po kryetari i kooperativës tuaj duhet të bëj taracime e të krijojë tokë buke...
Plaka kishte qeshur një grimë me qesëndi dhe kishte thithur pipën sërish.
-Kryetari nuk e ka menjen aty...
-Pse, ku e ka? -ishte habitur "Djali"
-Te ai llafi... -tha plaka çapraze duke qeshur me kumbim të fort.
-Te cili llaf, se nuk po të kuptoj?…
-E ka menjen t'u kërcej përsipër grave të katunit. I merr me radhë si gjeli pulat e furrikut.
I madhi i vendit kishte qeshur padashur me sinqeritetin e zhveshur lakuriq të kësaj plake malësore.
-Pse kaq i tmerrshëm qënka ai kryetari juaj? - filloi të bëjë humor.
-Mëzat i patredhur. Ha, pi raki qyl, bën atë llafin nëpër mullarët e katunit, e kurrgja tjetër s'din ai rob.- vazhdoi të qeshte plaka.
-Po, nuk ia mbledhin ata të këshillit aty?
-Kush me ia mbledhë? Kryetari këshillit është daha ma beterr prej tij. Ai s'pyet as për gratë me barrë, si Seforja, Tafilorja e Isakorja, që pranuan të shtrihen në zyrën e tij si lopët, për me hy në listën e ndihmës së bereqetit.
“Djali” i madh qeshi trishtueshëm dhe vuri dorën mbi ballë. Atë çast kishte hyrë te holli gruaja e tij hijerëndë. Ky ia kishte prezantuar plakës me pyetjen:
-Po kjo gruaja ime, si të duket, moj nënë Rabie?
Plaka e kishte vërejtur një copë herë me kujdes dhe më pas kishte thënë:
-Pse, vetëm këtë grua ke ti, or çun?
-Vetëm këtë.
-Ti je mret i Shqipnisë, duhet me pas nji stan me gra...
-Nuk më lejohet. - kishte qeshur ai dhe gruaja e tij njëherazi.
-Jo, jo, ç'a je tue thanë, bre, ti duhet me e marrë edhe nji grue tjetër se s'ban!…
-Po, këtë që kam ç'ta bëj? Ta ndaj? - kishte qeshur "Djali", duke shikuar nga e shoqja me kërshëri.
-Jo, për ta da, se kjo duket gru e mirë dhe ashtë gjynah nga zoti, po maje për hyzmet e merr një kumull të re, për qejf e për lezet!
Atëherë gruaja e tij e kishtye pyetur me një nënqeshje të lehtë:
-Akoma ato shallvaret si burra mbajnë gratë andej?
-Njashtu. Po ça me ba?
-Të vishni fustane si të gjitha gratë e Shqipërisë që po lulëzon !
-Ku me i gjet paret, për fustana?
Pasi nusja e “Djalit” ishte përtypur në mëdyshje, plaka Rabie kishte vazhduar:
-Erth aty te na ajo e zyrës se grave të rrethit dhe bani nji meshtjellje me të tana gratë e katundit. Na tha: ”Hiqni moj qyqe këto shajake të leshta me rrypa e zdrypa, se kushdi sa vuejnë ata të zestë burra me ua gjet ku e kini mëfshef ju!” Une ia prita me të parë, na jep zotnia jote ka dy fustana të gjithave t’i provojmë nji herë! Por ajo u tut e tha: “Zyra jonë e grave s’ka pare.”Atëherë, pra, mos u qaj hallin burrave tanë ti, se ene me ferra ta mulojnë gratë, ata e gjejnë menjiherë, s’e kanë për gajle fare...
Pas shumë kërçepëve të tillë që nxirrte nga goja plaka qyfyremadhe, "Djali" e bëri gati për udhë. Urdhëroi t’i jepnin nga tri kile sheqer, makarona dhe oriz në qeska doku të lidhura mirë dhe e nisi për në komitetin e partisë të rrethit me një xhips ushtarak të gardës.
Oficeri shoqërues e la plakën Rabie te sekretari i parë bashkë me një porosi me shkrim për autoritetet e pushtetit lokal.
Kryetari i kooperativës dhe kryetari këshillit të fshatit u thirrën në rreth me urgjencë. Dhe pasi u kthyen në bazë tërë hundë e buzë, i thanë nënë Rabies me zemërim, të mos nisej asnjëherë tjetër për të dalë nga fshati pa lejen e tyre. Sepse ata përgjigjeshin me kokë për atë kokën e saj të pagdhendur që mund ta vrisnin armiqtë e popullit rrugës.
Dy javë më pas u bë festa e Labinotit. Bashkë me fshatarët e zonës, merrte pjesë në përvjetorin e krijimit të Shtabit të Përgjithshëm edhe nënë Rabija. Teksa ndodhej në rreshtat e parë me veteranët e luftës, ajo kishte parë "Djalin" e madh në tribunë dhe i kishte thirrur në emër me plotë zërin. Por s’kishte marrë prej tij asnjë përgjigje.
Pasi mbaruan fjalimet e rastit, nënë Rabija kishte rendur prapa tribunës, ku ndodhej atë çast "Djali". Ai e pa tek po u lutej oficerëve që e pengonin dhe u tha atyre ta lejonin.
-Ke ndonjë hall, që më thirre nga poshtë? - e kishte pyetur ai.
-Or, çun, më gjet belaja...S'ka kërkund nga ato qeset që më fale ti mue, e më vijnë ata shejtanët e vegjël të katunit e ma firuan sheqerin. Po ban si të bash e më dërgo një dryn, ta myll sënukun ! - i qe lutur ajo.
Ai kishte qeshur me këtë kërkesë të habitshme të nënës që i theri dhinë manare në kohë të vështira. E që ishte si t’i kërkonte tani një qime dhije bariut të kopesë. Por plaka Rabie nuk kishte arritur të dëgjonte shpërthimin e së qeshurës së tij dhe të shpurës që e shoqëronte. Sepse e kishin tërhequr menjëherë për krahësh dy punonjës të sigurimit të zonës, të cilëve u pati shpëtuar nga duart.